Tanzimat Nedir?

[poseidon87]

Tanzimat, Osmanlı İmparatorluğu'nda 1839 yılında Tanzimat Fermanı'nın okunmasıyla batılılaşma ve yenileşme döneminin adıdır.Tanzimat'ın başlangıcı III. Selim tarafından başlatılan ve I. Abdülmecit'in babası II. Mahmut tarafından devam ettirilen Nizam-ı Cedit hareketi olarak da kabul edilir.Esasen Tanzimat, Balkanlarda Sırp ve Yunan ayaklanmalarıyla başlayan milliyetçi akımlara Mısır valisi Kavalalı Mehmed Ali Paşa'nın hareketlerine karşı devlet otoritesini sağlamak, bununla birlikte de Batı karşısında geride kaldığı farkedilen imparatorluğa mali, sosyal ve hukuki düzenlemeler getirmekti.Londra elçisi ve Hariciye Nazırı Mustafa Reşid Paşa'nın İstanbul'a gelip 17 yaşındaki padişah Abdülmecit ile uzun süre görüşerek onu ikna etmesi sonucu Tanzimat fermanı okunur ve yenilik süreci başlar. Tanzimat Fermanı
Mustafa Reşid Paşa 3 Kasım 1839 günü Saray'ın müştemilatı içerisinde yer alan Gülhane bahçesindeki meydana üst düzey memur ve subayları, gayrimüslim cemaatlerin liderlerini, yabancı elçileri topladı ve fermanı bizzat kendisi okudu.Oldukça uzun bir metine yazılı olan Tanzimat Fermanı'nda devletin bir gerileme döneminde olduğu vurgulanıyor, ama yapılacak yeniliklerle ve çıkarılacak yeni yasalarla bu durumdan kurtulabilineceğini açıklıyordu.Devletin önceki yıllarda yasalardan ve dinden sapmadığında nasıl güçlendiği ve yüceldiği, 150 senedir ise bunlara uyulamamasından gerilemenin başladığı anlatılıyordu.Sonraki bölümlerde ise yeni yasaların gerekliliği, yeni çıkaraılacak yasalar ve bunların uygulanış biçimleri yazılıyordu.
Uygulamalar ve gelişmeler
Tanzimat düzenlemelerinden, fermanın ilanından bir sene önce devletin resmi gazetesi Takvim-i Vekayi'de bahsedilmiştir, düzenlemeler için ise Gelibolu ve Edirne gibi yerler pilot bölge olarak seçilmiştir.Ferman ilan edildikten sonra ise ayrıntılı bir şekilde yine Takvim-i Vekayi'de yer almış, daha sonra her şehrin meydanında okunması, sancak ve kazalarda halka anlatılması emredilmiştir.Babıali, yeni bir sürecin başladığını ve bu konuda ciddi olduğunu göstermek için her yerde donanma alayları tertip etmiş, sürecin bir şölen havasında başlamasını istemiştir.Yeni yasa ve düzenlemelerin eskileriyle çatışmamasına özellikle dikkat edilmiştir, yeni kurumlar açılırken eski kurumlar kapatılmamış, kurumlar bir süre birlikte işletilmiştir.Yeni yasalar ise önce merkezi otoritenin güçlü olduğu bölgelerde denenmiştir.Tanzimat imparatorlukta belli alanlarda bir çok gelişmeye yol açmıştır: Mâli alandaki gelişmeler Gelir ve harcamalara göre planlı bütçeler hazırlandı.1841-42 mali yılında ilk bütçe hazırlandı, 1846-47 yılında ise ilk modern bütçeye geçildi. Vergilerin mükellefler arasında düzgün ve gelirlere göre dağıtılması amaçlandı. Devlet görevlilerin halktan resmi vergiler dışında aldıkları vergiler yasaklandı. 1840'ta Kaime-i Muteber-i Nakdiye ismiyle ilk kağıt para kullanıldı. Kırım Savaşı'nın maddi yükünü karşılama için tarihte ilk kez dış borç alındı. Sanayileşme hamlesi Devlet eliyle atölye ve tesis kurulmasını amaçlayan sanayileşme başladı.Önce Yedikule-Küçükçekmece arasında 130 km uzunluğunda bir tür sanayi parkı kuruldu. Zeytinburnu'nda demir işleme ve makine imalathanesi, kumaş ve pamuklu çorap üretim tesisi, buradaki fabrikalar için teknik eleman yetiştirecek bir okul açıldı. Bakırköy'de baruthanenin yanına bir iplik bükme, dokuma ve pamuklu basma fabrikası, Hereke'de bir pamuklu dokuma fabrikası kuruldu. Bu gelişmelere rağmen sanayi makinelerinin Avrupa'dan ithal ediliyor olması ve nitelikli eleman eksikliği yüzünden yeterli bir sanayi pazarı oluşturulamadı. Askeri yenilikler Askerlik hizmetinin vatani bir vazife olduğu ilan edilerek zorunlu askerlik başlatıldı.1843'te ilan edilen bir yasayla askerlik yaşı 20, zorunlu askerlik süresi 4yıl olarak kabul edildi.
1847'de gayrimüslimlerin de orduya girip albay rütbesine kadar yükselmesi kararlaştırıldı. Avrupa gezisinde Avrupalı ülkelerin donanmalarına hayran kalan Sultan Abdülaziz yeni bir donanma kurulması için emir verdi, çok güçlü bir donanma kuruldu. 1867'de Bahriye Nezareti kuruldu. 1869'da Serasker Hüseyin Avni Paşa'nın öncülüğünde Bahriye Nezareti kuruldu, askeri yapı yenilendi, terfi sistemi düzenlendi. Eğitim alanındaki gelişmeler 1846'da Mekatib-i Umumiye Nezareti kuruldu.Harbiye, Bahriye ve Tıbbiye dışındaki okulların kontrolü bu nezarete verildi. Rüştiyelerin açılmasına hız verildi. 1868'de Fransızca eğitim verecek olan Galatasaray Sultanisi açıldı. 1869'da Fransız eğitim sistemini örnek alan Maarif-i Umumiye Nizamnamesi yayınlandı. 1870'te Darülmuallimat adında bir kız öğretmen okulu açıldı. Hukuk alanındaki yenilikler Tüm vatandaşlar "Osmanlı vatandaşı" sayılarak din farkılıklarına bağlı ayrıcalıklar kaldırıldı. 1840'ta Fransız Ceza Kanunnamesi'nden esinlenerek yeni bir Ceza Kanunnamesi hazırlandı Yine Fransız Ticaret Kanunu esas alınara hazırlanan "Kanunname-i Ticaret" yürürlüğe girdi. 1840'tan itibaren ticaret mahkemelerine gayrimüslimler de alındı, 1853'te cinayet davalarında Hristiyanların şahitlik yapması kabul edildi. Tepkiler Tanzimat Müslüman toplum tarafından olumsuz tepki gördü; "frenkleşme" ve "gâvurlaşma" olarak nitelendirildi, Tanzimatçıların hedeflediği merkeziyetçi yapı ise başıbozuk bölgelerin valilerini rahatsız etti.Halep, Bosna, Doğu ve Güneydoğu Anadolu'da kimi aileler çocuklarının mecburi askerlik uygulamasıyla askere alınmasına karşı çıktı.Tanzimat'ın müslüman-gayrimüslim eşitliği ile birlikte Hristiyan mezhepler arasında da eşitlik getirmesi, diğer mezheplere göre daha güçlü ve ayrıcalıklı olan Ortodoks tebaayı rahatsız etti.Gayrimüslimlerin vergilerinin kiliseler tarafından toplanması, Rus Yahudileri'nin toprak almalarına izin verilmesi, Ermenilerin milli dernek kurulmasının yolunun açılması Siyonizmin gelişimine ve Ermeni hareketlerine yol açtığı söylenir.Dış dünyada ise İngiltere ve Fransa Tanzimat'ı olumlu karşılarken, Rusya bunun Osmanlı üzerindeki Batılı etkiyi artıracağını düşünüp fermanı olumsuz karşıladı, Avusturya'da iktidardaki mutlakıyet yanlısı Prens Metternich de fermanı olumsuz karşılarken Kavalalı Mehmet Ali Paşa fermanın amacını sezdi ve bunu kendisine karşı yapılan bir "şah hamlesi" olarak nitelendirdi.I. Abdülaziz döneminde güçlenen Yeni Osmanlılar ise Tanzimat fikrine karşı çıktılar ve bir çoğu sürgüne gönderildi, veya yurtdışına kaçtı.
Sonuçları
Tanzimat bugün bile Batı taklidi olarak nitelendirilip, gayrimüslimlere verilen haklar nedeniyle imparatorluk sınırları içerisinde daha sonradan meydana gelecek azınlık isyanlarına neden olduğu söylense de, Osmanlı Devleti'nde birçok alanda yenileşme ve demokratikleşme çabası olarak göze çarpar.Bu dönemde bugüne kadar uzanan kurumların ve yapıların kökleri atılır.
Tarihçiler tarafından Tanzimat döneminin I. Meşrutiyet ve II. Abdülhamid'in tahta çıkması ile bittiği kabul edilir