FELSEFE VE DİN İLİŞKİSİ

[poseidon87]

GİRİŞ Tarih içerisinde gerilere doğru gittiğimizde felsefe ile din arasındaki ilişkinin sadece İslâm düşüncesinde mevcut olmadığını görürüz. Bu ilişki insanın dinlerin bildirdikleri hakkında düşünmeye başlamayla birlikte ortaya çıkmıştır. Bir felsefe-din ilişkisinden bahsedildiği zaman hangisinin daha önce mevcut olup diğerine kaynaklık yaptığı konusu gündeme gelmektedir. Bu konuya dair birçok tartışmalar olmuştur. Sonuçta genel görüş felsefi düşüncenin dinden çıktığı yönündedir. Zaman içerisinde dinden ayrılan tek ilim felsefe değildir. Ahlak, hukuk vb ilimler de dinden çıkmıştır. Buna göre bu ilimlerin kaynağı tek olduğu için temel konu aynıdır. Bu konu Allah-İnsan Evren ilişkisidir. Dinden doğan bir ilim olan felsefenin onunla bir ilişkisinin olmaması düşünülemez. Felsefe ile dinin İslâm dünyasında karşılaşmalarının da birçok sebepleri vardır. Bu sebeplerden en önemlisi çeşitli kültür merkezlerinde özellikle felsefeye dair yapılan tercümelerdir. Yalnız tercümeler tek sebep olarak gösterilemez. Tercümeler dışında Müslümanların farklı kültürlere sahip unsurlarla karışması da önemli bir etken olarak kabul edilmelidir. Yalnız bu sebepler tek başına etkili olmamıştır. Çünkü o dönemde bu sebeplerin kendilerine bir yer bulacakları bir ortam mevcuttu. İslâm dünyasında kaza-kader, ahiret gibi kelami konular tartışılmaya başlanmıştı. Bu ortam tercümelerin ve farklı unsurların tesirlerini gösterebilmesi için oldukça müsaitti. Bu tartışmalar esnasında Yunan felsefesi, Yeni Eflatunculuk ve Aristo felsefesi kendisine bir yer bulmuştur. Din-felsefe ilişkisi ciddi anlamda ilke olarak Kindi, Farabi, İbn Sina tarafından ele alınmış ve din ile felsefe uzlaştırılmaya çalışılmıştır. bu uzlaştırmaya Gazâli tarafından sert bir tepki verilmiştir. Yalnız burada bir nokta dikkat çekmektedir. Gazâli felsefeye karşı çıkarken bu karşı çıktığı felsefeyi kendi düşüncelerine dayanak yapmaktadır. İslâm düşüncesinde din-felsefe ilişkisi üzerinde en çok duran düşünür İbn Rüşd’tür. O, felsefeyi şiddetle eleştiren Gazzâli’nin karşısına durmuştur. Bu konu için Tehâfüt et-Tehâfüt adlı eserini kaleme almıştır. İbn Rüşd’ün din-felsefe ilişkisi anlattığı asıl eseri Faslu’l Makâl Fi Ma Beyne’l-Hikmeti ve ‘ş-şeriati Mine’l-İttisâl adlı eseridir. Bu eser düşüncesinin teorik yönünü oluştururken el-Keşf an-Minhâci’l-Edille isimli eseri düşüncesinin pratik yönü oluşturmaktadır. İslâm dünyasında din-felsefe ilişkisini en yoğun olarak kendisine konu edinen filozof İbn Rüşd olduğu için Onun felsefesinde İslâm dünyasındaki genel din-felsefe ilişkisi görebiliriz. İBN RÜŞD’DE DİN-FELSEFE İLİŞKİSİ İbn Rüşd’ün, akıl-vahiy ilişkisi anlamında da değerlendirilebilecek din-felsefe ilişkisi, felsefesinin en önemli bölümünü oluşturmaktadır. Onun bu konuya dair Faslu’l-Makâl adlı bir eseri de özel olarak oluşturduğu düşünülürse konuya verdiği önem daha iyi anlaşılabilir. İbn Rüşd’e göre belli bir ölçüde aynı amaca yönelen din ve felsefe, bu amaca ulaşmada izlenen yöntemler açısından farklılık göstermektedirler. Din, en alt seviyeden en üst seviyeye bütün insanlara hitap ederken felsefe sadece bilgi ve anlayış açısından üst seviyedeki insanlara hitap etmektedir. Ayrıca felsefe, insana her konuda bilgi veremez. Sadece insanın ilmî ve fikrî açıdan yetkinliğe ulaşmasını sağlar. Oysa din insan aklının, dolayısıyla da felsefenin hiçbir zaman cevap veremeyeceği bazı metafizik, ahlak, ahiret ve sonrasına ilişkin bilgileri içine alarak insanı yetkinleştirmektedir. Bu sebeple İbn Rüşd felsefe açısından dinin değil de, din açısından felsefenin yerinin belirlenmesi gerektiği kanaatine varmış ve din-felsefe ilişkisini ortaya koyarken din açısından felsefeyi belirlemeye çalışmıştır